Βότανα Μακεδονίας

Τσάι του Βουνού. Sideritits scardica Griseb.

 Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για το τσάι του Ολύμπου που παρασκευάζεται από το συγκεκριμένο είδος. Οι ευεργετικές του ιδιότητες σε κρυολογήματα και ασθένειες του ανώτερου αναπνευστικού το έκαναν ευρύτερα γνωστό σε όλο τον Κόσμο. Το σημαντικότερο δεδομένο στο κεφάλαιο Τσάι του βουνού όμως δεν είναι η θεραπευτικές του ιδιότητες αλλά ο κίνδυνος εξαφάνισης που διατρέχει το φυτό. Δυστυχώς η απληστία κάποιων οδήγησε το φυτό στο κόκκινο. Αυτό που συλλέγουμε είναι τα άνθη , ποιος ο λόγος να ξεριζωθεί όλο το φυτό.

Μέντα η Υδροχαρής . Mentha aquatica L. 

Η πιο όμορφη μέντα του Κιλκίς. Θα την συναντήσουμε σε υγρούς τόπους του Νομού και θα μας οδηγήσει σε αυτήν η έντονη μυρωδιά των φύλλων του φυτού. Στην άνθηση αναπτύσσονται σχεδόν σφαιρικά κεφάλια με χρώμα που παίζει με αποχρώσεις του ερυθρού και του ιώδους. Τα φύλλα είναι ωοειδή και αναδύουν έντονη χαρακτηριστική μυρωδιά όταν τα τρίβουμε αλλά και χωρίς να τα ακουμπήσουμε. Θα την δούμε ανθισμένη από τον Ιούλιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Φαρμακευτικά έχει βρεθεί πως έχει αντιδιαρροικές ιδιότητες αλλά κυρίως δρα κατά των μυικών συσπάσεων (κράμπες).

Ρίγανη η Άγρια. Origanum vulgare L. 

Η άγρια ρίγανη του Κιλκίς. Είναι ένα πολυετές φυτό με όρθιους βλαστούς και άνθη με μικρή ροζ στεφάνη. Το φυτό παίζει μεταξύ του πράσινου των φύλλων και του ροζ της ταξιανθίας. Πολύ μεγάλοι πληθυσμοί στο Πάικο ενώ αρκετά σημαντική είναι η παρουσία του φυτού και στην περιοχή του Μαυροβουνίου. Το χαρακτηριστικό του φυτού είναι πώς όταν αποξηραίνεται χάνει την έντονη μυρωδιά χαρακτηριστικό της ρίγανης. Όταν όμως βυθίσουμε τα ξεραμένα φύλλα σε ζεστό νερό το άρωμα που αναδύεται είναι μοναδικό. Εκτός από τις ιδιότητες του εγχύματος κατά του βήχα και του κοκκύτη η σημαντικότερη ιδιότητα που έχει να προσφέρει το φυτό είναι η η αντιοξειδωτική του δραστηριότητα. Δυο κουταλάκια αποξηραμένα φύλλα ρίγανης ανα φλιτζάνι βραστό νερό. Σε τεστ μεταξύ 100 φυτών της οικογένειας των LABIATAE η ρίγανη συγκεντρώνει την μεγαλύτερη αντιοξειδωτική δραστηριότητα κατά των ελευθέρων ριζών που δημιουργούνται στον οργανισμό από τα μόρια του οξυγόνου.

Αγριορίγανη, Άγριος Βασιλικός. Calamintha nepeta (L.) Savi. ssp.nepeta 

Το άρωμα του φυτού κρύβει μέσα του κάτι από μέντα, λίγο άρωμα βασιλικού ενώ συνεχίζοντας να τρίβουμε τα φύλλα της ρίγανης. Πρόκειται για φυτό αρωματικό, πολυετές με βλαστούς όρθιους και άνθη ανοιχτού μοβ χρωματισμού. Το υποείδος nepeta ξεχωρίζει από το υποείδος gradulosa από τον αριθμό των δοντιών που έχουν τα φύλλα (περισσότερα από 5 σε κάθε πλευρά). Στην Ιταλία το χρησιμοποιούν πολύ στην μαγειρική (nepitella). Το φυτό ανθίζει από τον Ιούνιο. Ακόμη και αρχές Οκτώβρη θα το δούμε ανθισμένο σε μικρές ομάδες κάτω από ψηλότερα φυτά τουλάχιστον στην περιοχή του Παικου. 

Μέντα η Μακρόφυλλος. Mentha longifolia (L.) Hudson.

Στην Ελληνική μυθολογία η Μίνθη από την οποία προέρχεται και το όνομα του γένους ήταν μια όμορφή γυναίκα, νύμφη του κάτω κόσμου που εντυπωσίασε το Άδη - θεό του κάτω κόσμου - ο οποίος την ερωτεύτηκε. Η Περσεφόνη τότε γυναίκα του θεού προσπάθησε να σκοτώσει την αντίζηλό της, ο Αδης για να την σώσει την μεταμόρφωσε σε ένα φυτό, το γνωστό γένος με το ιδιαίτερο άρωμα και τις πολλές χρήσης. Το συγκεκριμένο είδος μπορεί να ξεπεράσει το 1m σε ύψος και έχει χαρακτηριστικά χνουδωτά φύλλα και συμπαγή ταξιανθία. Οι πληθυσμοί του σε πολλές περιοχές του Κιλκίς είναι μεγάλοι. Φαρμακευτικά δρα ευεργετικά σε στομαχικές διαταραχές.

Μάραθος, Φοινίκουλο το Κοινό. Foeniculum vulgare Miller.

Είδος που χρησιμοποιήθηκε από τον άνθρωπο για να δώσει την γεύση του σε διατροφικά σκευάσματα και κυρίως σε σαλάτες και στην άλμη για τουρσί. Το φυτό μπορεί να φτάσει σε ύψος το 1.5m και στην άκρη του βλαστού αναπτύσσει την ομπρέλα με τα κίτρινα άνθη. Θα το συναντήσουμε σε πολλές περιοχές του Κιλκίς ακόμη και μέσα στην πρωτεύουσα του νομού. Συνήθως στις άκρες των δρόμων. Το φυτό περιεχει οιστρογόνο και χρησιμοποιείται για την παραγωγή γάλακτος από της μητέρες. Δυο κουταλάκια λιωμένων σπόρων σε ένα φλιτζάνι βραστό νερό προάγουν την γαλακτοπαραγωγή. Το φυτό ακόμη έχει τονωτικές και χωνευτικές ιδιότητες.

Υπερικόν το Διάτρητο. Hypericum perforatum L.

Το κοινός ονομαζόμενο Βαλσαμόχορτο, Σπαθόχορτο. Κατέχει σπουδαία θέση στα ελληνικά γιατροσόφια με την φήμη του φαρμακευτικού είδους και ειδικότητα στην επούλωση πληγών και άλλων δερματικών νοσημάτων. Χρησιμοποιείται για την τόνωση του εξασθενημένου οργανισμού αλλά και ως αντιδιαρροϊκό. Συχνά τους καλοκαιρινούς μήνες θα δούμε μπουκάλια με βάλσαμο αφημένα στον ήλιο στα παράθυρα σε όλη την Ελλάδα, με 10 μέρη του φυτού και 100 μέρη λάδι. Η παρασκευή του σπαθόλαδου είναι εύκολη και ιδιαίτερα χρήσιμη για εγκαύματα. Το φυτό είναι πολύ κοινό στο Κιλκίς σε όλες τις περιοχές, συχνά δίπλα σε δρόμους.

Κνίκος ή Ιεράκανθα. Cnicus benedictus L. 

Φυτό ετήσιο φαρμακευτικό. Κατά τον Γεννάδιο το μόνο είδος του γένους στην Ελλάδα. Θα το συναντήσουμε σε αρκετά σημεία στο Κιλκίς συνήθως σε άγονα ηλιόλουστα μέρη. Το άνθος του ξεχωρίζει από το υπόλοιπο φυτό από τα μικρά χρυσοκίτρινα αγκάθια που περιβάλουν τα ανοιχτοκίτρινα ανθίδια. Το σχήμα του άνθους μοιάζει λίγο με αυτό της αγκινάρας. Οι φαρμακευτικές του ιδιότητες είναι περίπου ίδιες με αυτές του σπαθόχορτου με το οποίο συνήθως και αναμιγνύεται για την παρασκευή αφεψημάτων. Λίγο πριν την ανθοφορία συλλέγονται οι μίσχοι και αποξηραίνονται. Οι ουσίες που περιέχει το φυτό διεγείρουν την όρεξη, βελτιώνουν την πέψη και βοηθούν στην λειτουργία του εντέρου(NICO VERMEULEN-ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ ΤΩΝ ΒΟΤΑΝΩΝ).

Δίκταμος ο Λευκός. Dictamnus albus L. var purpureus

Στα Αγγλικά ονομάζεται Burning Bush "φλεγόμενη βάτος", λόγω τής ιδιότητας του φυτού και κυρίως των σπόρων του να ελευθερώνουν πτητικά έλαια τα οποία αναφλέγονται εύκολα αν πλησιάσουμε αναμμένα σπίρτα. Παλαιότερα αφέψημα του φυτού χρησιμοποιούταν κατά της πανούκλας , κάτι το οποίο αποδείχθηκε σήμερα σωστό αφού στο φυτό βρέθηκαν βακτηριοκτόνες ουσίες. Δεν έχει σχέση με το γνωστό δίκταμο το οποίο ανήκει στο γένος της ρίγανης Origanum dictamus. Ο λευκός δίκταμος είναι φυτό πολύ συχνό στο Κιλκίς. Προσοχή στους αλλεργικούς.

Ερυθραία το Κενταύριο. Centaurium erythraea Rafn. ssp.erythraea

Φυτό πολύ συχνό στο Κιλκίς. Πρόκειται για το μικρόν Κενταύριο του Διοσκορίδη. Oι Ρωμαίοι το ονόμαζαν Φεβριφούγαμ και στα Τουρκικά ονομάζεται Κερμιζί Καντάριον (Λεξικόν Φυτολογικό - Γεννάδιου). Είναι ιδιαίτερα ικανό φαρμακευτικό φυτό με τονωτικές και αντιπυρετικές ιδιότητες. Αποξηραμένα εναέρια μέρη του φυτού μπορεί να χρησιμοποιηθούν όλο το χρόνο αφού τα αφήσουμε σε ζεστό νερό για 5 - 10 min. Έχει ακόμη και καθαρτικές ιδιότητες. Τα λουλούδια του φυτού θα τα δούμε ανοιχτά μόνο σε ηλιόλουστες ημέρες αφού το φυτό είναι πολύ απαιτητικό σε ήλιο. Αν και φαίνεται ευαίσθητο φυτό εν τούτης οι περιοχές στις οποίες αναπτύσσεται είναι άγονες, πετρώδεις.

 Υπέρικο το Ολυμπιακό. Hypericum olympicum L.

Εμφανίζεται σε ξηρές, πετρώδης περιοχές στο τέλος τής Άνοιξης και συνεχίζει ανθισμένο μέσα στο καλοκαίρι. Είναι το υπέρικο με το μεγαλύτερο σε μέγεθος άνθος, μπορεί να φτάσει τα 60mm. Έχει βλαστό όρθιο ή πεσμένο με μήκος μέχρι και 50cm. Ο Διοσκουρίδης το περιέγραφε ως "χειρώνειον πάνακες" κατάλληλο για δαγκώματα φιδιών. Χρησίμευε όπως και όλα τα φυτά του γένους στην θεραπεία πληγών αλλά ήταν και δραστικό φάρμακο κατά της ισχιαλγίας (Η Ελληνική Χλωρίδα - Ελμουτ Μπάουμαν )

Λύθρον το Ιτεόμορφον. Lythrum salicaria L.

Η ονομασία του γένους προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη "λύθρον" που σημαίνει "λεκές από αίμα" και συνδέεται με το χρώμα του άνθους του φυτού, ενώ το όνομα του είδους προέρχεται από την λέξη salix (Ιτιά) και αναφέρεται στην μορφή των φύλλων του φυτού που μοιάζουν με αυτά της Ιτιάς. Αναπτύσσεται σε όλες της υγρές περιοχές του Νομού σε σημεία με στάσιμα νερά ή σε ρυάκια καθώς και σε άκρες ποταμών . Το φυτό χρησιμοποιήθηκε στην βυρσοδεψία ενώ για χρόνια ήταν γνωστό για της επουλωτικές του ιδιότητες.

Σάλβια η Γλουτενώδης. Salvia glutinosa L. 

Φυτό έντονα αρωματικό με εντυπωσιακό άνθος. Η μοναδική Σάλβια με κίτρινο χρωματισμό, εντοπίστηκε μέχρι σήμερα στην περιοχή του Κιλκίς και ειδικότερα στο Πάικο. Χαρακτηριστικό του κίτρινου άνθους τα καφέ στίγματα που διακόπτουν την κίτρινη μονοτονία. Όλο το φυτό καλύπτεται από έντονα αρωματική κολλώδη ουσία, με άρωμα που ισορροπεί μεταξύ λεμονιού και τσάι του βουνού. Η επαφή με το φυτό κάνει έντονη την παρουσία της κόλλας ενώ το οξύ άρωμα παραμένει στα χέρια. Εντυπωσιακό είναι εξάλλου και το σχήμα βέλους των μεγάλων φύλλων του φυτού. Το φυτό χρησιμοποιήθηκε για τον αρωματισμό κρασιών ενώ χρησιμοποιείται και για τον αρωματισμό εσωτερικών και εξωτερικών χώρων.

Γάλλιο το Γνήσιο. Galium verum L. ssp.verum

Το όνομα του γένους προέρχεται από το "γάλιον" του Διοσκουρίδη με το οποίο όπως έγραφε "πήζει το γάλα" σαν την πυτία. Το συγκεκριμένο είδος είναι γνωστό και ως βατόχορτο αφού οι βλαστοί του μοιάζουν στην ανάπτυξή τους με τα βάτα. Η ομοιότητα αναφέρεται κυρίως στην λοξή καμπύλη που δημιουργούν οι βλαστοί. Τα προηγούμενα χρόνια είχε σημαντική θέση ανάμεσα στα φάρμακα ενώ σήμερα δεν χρησιμοποιείται πια. Οι ιδιότητές του ήταν διουρητικές ενώ το χρησιμοποιούσαν πολύ και στις δερματικές παθήσεις. Η σκόνη που παρασκευαζόταν από φρέσκο φυτό χρησιμοποιούνταν σε ερεθισμούς του δέρματος και για να υποχωρήσουν φλεγμονές. Εμφανίζεται συνήθως σε άκρες των δρόμων και σε χλωόδης περιοχές σε όλο τον Νομό Κιλκίς.

 Αχίλλεια η Χιλιόφυλλος. Achillea millefolium L. ssp. millefolium 

Το άνθος κόσμημα κατά την άποψή μου. Τα μικρά λευκά άνθη του δεν ξεπερνούν τα 4mm διάμετρο ενώ ο βλαστός φτάνει τα 60cm. Στο γένος δόθηκε το όνομα του ήρωα της Τροίας Αχιλλέα. Θεωρείται πώς οι στρατιώτες του τρωικού πολέμου φρόντιζαν τα τραύματα τους με το φυτό. Το είδος πήρε το όνομά του από τα φύλλα του φυτού που δείχνουν να αποτελούνται από αναρίθμητα φυλλάρια. Κάποτε μασούσαν τα φύλλα του φυτού κατά του πονόδοντου. Τα άνθη και τα φύλλα συνθέτουν ένα τσάι κατά του κρυολογήματος και εντερικών παθήσεων. Πολύ συχνό σε εμφάνιση από τον Μάιο και Ιούνιο σε όλο το Κιλκίς.

Μέλισσα η Φαρμακευτική. Melissa officinalis L. ssp. Officinalis

Το γνωστό μας Μελισσόχορτο ή Μελισσοβότανο ή Κιτροβάλσαμο. Πρόκειται για φαρμακευτικό αρωματικό και μελιγόνο βότανο. Το όνομά του το γένος το πήρε από την εντυπωσιακή σχέση που έχει το φυτό με της μέλισσες. Καλλιεργείται ευρέως για την παραγωγή αιθέριου ελαίου από το εύοσμο με αποχρώσεις λεμονιού φύλλωμά του. 8 με 20 gr φύλλων σε ένα λίτρο νερού δρουν αποτελεσματικά κατά της ανορεξίας και των νευρικών παθήσεων. Μερικές σταγόνες αιθέριου ελαίου στο νερό του μπάνιου το κάνουν χαλαρωτικό. Θα το συναντήσουμε σε πυκνές ομάδες σε πολλές περιοχές του Κιλκίς συνήθως σε δροσερά μέρη, κοντά σε ποτάμια να αναπτύσσει τα κατ αρχήν κίτρινα μικρά άνθη του τα οποία στην ωρίμανση παίρνουν λευκό χρώμα.